Turystyczne Forum Wiedzy

wakacje nad morzem w Polsce

Złota Kamienica

02 październik 2011r.

Złota Kamienica, Dom Steffenisów, Dom Speimanna — to różne nazwy tej samej, najbardziej popularnej i znanej kamienicy Gdańska. Zbudował ją rzeźbiarz i budowniczy Abraham van den Blocke w 1609 r. (data na podstawie balustrady attyki). Jednak dopiero w 1. 1616—18 w jego warsztacie mistrz Jan Voigt z Rostoki wykonał rzeźby fasady. Inicjatorem tej budowli, a zapewne i twórcą jej kompozycji treściowej, był Jan Speimann — jedna z najciekawszych postaci złotego okresu Gdańska. Od 1786 do 1918 r. właścicielami kamienicy byli Steffensowie — stąd nazwa pojawiająca się w dawniejszych przewodnikach. Prawidłowa jest nazwa: Złota Kamienica — z racji licznych złoceń [pokrywających rzeźby. Określając ją jako kamienicę Speimanna, uznajemy wkład burmistrza nie tylko w samą budowę, lecz i w koncepcję. Zniszczona w 1945 r., z wielkim pietyzmem została odbudowana w 1. 1950— 52, osadzono wówczas na powrót zebrane w gruzach fragmenty rzeźb (tj. pilastrów i scen figuralnych). Drobne prace rzeźbiarskie i pozłptnicze trwały do 1955 r., nadal brak rzeźby wieńczącej kalenicę dachu. Złota Kamienica wraz z sąsiednią jest siedzibą Instytutu Morskiego. Praca Instytutu realizowana w szeregu specjalistycznych zakładów pozwala ulepszać praktykę gospodarki morskiej. Od zagadnień ochrony portów przed zamulaniem po program typizacji statków dla krajów RWPG Instytut Morski podejmuje i rozwiązuje tematy niezbędne dla dalszego rozwoju gospodarki narodowej. Dorobek naukowy obejmuje kilkaset publikowanych pozycji. Pilastrowe podziały fasady kamienicy nawiązują do tradycji architektury klasycznego renesansu włoskiego, lecz sposób ich zastosowania jest zgodny z duchem manieryzmu północnego. Najbliższe tej kompozycji są niektóre ze współczesnych jej domów w Antwerpii. Za ażurową balustradą attyki ze stojącymi rzeźbami chowa się trójkątny, cofnięty szczyt dachu. Panoplia na pilastrach przyziemia nadają tej kondygnacji charakter marsowy, lecz jednocześnie rzeźba Miłosierdzia nad wejściem, płaskorzeźby Wiary i Nadziei powyżej arkady i para rąk trzymająca gałązkę oliwną (symbol pokoju) równoważą tę wojowniczość. Fryzy międzykondygnacjowe zostały pokryte płaskorzeźbami ukazującymi popiersia sławnych obywateli i polityków oraz niektóre ich czyny. Mamy tu więc Temistoklesa, Mucjusza Scewolę, Brutusa, Machabeusza. Jest Cocles, Camillus, Władysław Jagiełło i Zygmunt III Waza. Jest i mniej odległa w historii scena batalistyczna ukazująca walkę wodza węgierskiego Huniady'ego z narodowym bohaterem albańskim XV w. — Jerzym Castriotą zwanym Skanderbegiem. Plastyczne pędy winnego grona z kiściami owoców zdobią dolne partie pilastrów. Barokowe płyty przedproży z motywem muszli na tle pędów akantu powstały ok. 1700 r. Granitowe słupy przy schodach są z ok. poł. XVII w. Warto przy okazji kilka słów wspomnieć o samym Janie Speimannie. Ławnikiem został w 1601, rajcą — w 1603, a burmistrzem — w 1613 r. Kilkakrotnie podróżował po Europie. Był znanym kolekcjonerem sztuki, humanistą, wynalazcą wojennym (z których to wynalazków spadkobiercy uzyskiwali podobno 20 tys. dukatów zysku rocznie), bogatym posiadaczem i kupcem. Umierając w 1625 r. testamentem ufundował stypendium dla młodego człowieka, który miał wyjechać na studia zagraniczne, a powróciwszy stać się kustoszem zbiorów rodzinnych, których zwiedzanie raz na miesiąc miało się odbywać bezpłatnie. Podobnych światłych obywateli Gdańska kroniki miejskie i inne dokumenty, do dziś zachowane, ukazują wielu. Sąsiedni dom nr 40 jest rekonstrukcją fasady z ok. 1580 r., natomiast nr 39 — dawna siedziba Królewskiej Poczty Polskiej reprezentuje formy barokowe z ok. 1700 r. Znajdujące się naprzeciw Dworu Artusa domy można określić jako "Kamienice Królewskie". Pod nr 1—4 rezydowali wielokrotnie królowie — Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Jan III Sobieski (podobno w domu nr 2 królowa Marysieńka 9.IX.1677 r. urodziła królewicza Aleksandra), Stanisław Leszczyński i August Sas. W pobliskich kamienicach rezydowali kanclerze koronni, sekretarze królewscy i wielu innych wyższych urzędników dworskich, którzy zgodnie ze zwyczajem towarzyszyli królom w podróżach. Kamienica * nr 1 o fasadzie klasycystycznej z ok. 1800 r. Kamienica * nr 2 ma typową fasadę w stylu północnego manieryzmu z 1 ćwierci XVII w., charakterystyczną dzięki zestawieniu czerwonej cegły kontrastującej z kamiennymi detalami. Godny uwagi jest dekoracyjny portal o dziwacznych formach ornamentalnych, przejętych z wzorników niderlandzkich. Autentyczna płyta z datą 1577 przy schodach — prototyp przyszłego przedproża — jest rzadkością w Gdańsku (fragmenty wcześniejszych płyt znajdują się w Muzeum Narodowym, Gdańsk). Świetnie zrekonstruowana krata przedproża o formach z poł. XVII w. Kamienica * nr 3 powstała w 3 ćwierci XVII w. i jest zapewne dziełem wybitnego rzeźbiarza gdańskiego Andrzeja Schliitera Młodszego, znanego z późniejszych prac w Wilanowie i innych pałacach warszawskich. Boniowany, kamienny cokół nadaje fasadzie niemal pałacowy charakter. Na czterech hermach wspierają się pilastry o jońskich głowicach, biegnące przez dwie kondygnacje zgodnie z założeniami architektury monumentalnej. Spłaszczony szczyt z festonami i wazami powstał zapewne w końcu XVIII w. Przedproże współczesne fasadzie. Kamienica nr 4 ma szczyt późnomanierystyczny z ok. 1630 r. i barokowe przedproże z 1 poł. XVIII w. Kamienice nr 5 i 6 o skromnych elewacjach rokokowych z portalami z ok. poł. XVIII w. Przedproża barokowe — autentyczne. Płyty z żurawiami powstały ok. 1700 r., natomiast płyty dekorowane koszem kwiatów są z 1 poł. XVIII w. Kamienica nr 7 ma autentyczne rokokowe przedproże z ok. poł. XVIII w., słupy przy schodach z datą 1700. W kamienicy nr 8 w 1. 1920—28 znajdowała się filia Polskiego Banku Handlowego. Oryginalne przedproże z dwoma zejściami do piwnicy, barokowe z 1 poł. XVIII w. Kamienica nr 9 z barokowym przedprożem z początku XVIII w., część płyt z herbem rodziny Schwarzwaldtów i słupki przy schodach są oryginalne. Kamienica nr 10 ma barokowy szczyt i rokokowe przedproże z poł. XVIII w. Pod nr 11 — Kamienica Zygmuntowska — rezydencja Zygmunta Augusta w 1552 r. Szczyt klasycystyezny z ok. 1800 r., przedproże barokowe z ok. 1700 r. W kamienicy nr 18 mieścił się w latach międzywojennych lokal Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku, a obok pod nr 19, w Hotelu du Nord, obecnie hotel "Jantar", zanotowano w dniu 5.X.1877 r. pobyt Jana Matejki z żoną i córką. Wśród ciekawych, choć mniej ważnych niż poprzednie, zabytków Długiego Targu warto wymienić następujące kamienice. Nr 14 — z autentycznym wyposażeniem kamieniarskim — barokowy portal z XVIII w. z ukośnie występującymi pilastra-mi i przedproże rokokowe z poł. XVIII w. Nr 15 — z maniery -styczną fasadą niderlandzką z ok. 1600 r., przedproże z autentycznymi elementami barokowymi z początku XVIII w. Kamienica nr 16 zachowała jedynie skromny rokokowy szczyt z poł XVIII w. i oryginalną barokową obudowę wejścia do piwnicy. Nr 17 ma klasycystyczną fasadę z ok. 1790 r. Kamienica * nr 20 ma barokową elewację zbudowaną w 1680 r., bardzo bliską omawianej już fasadzie domu nr 3, lecz bardziej okazałą dzięki zachowanemu pierwotnemu charakterowi całej fasady. Jedyną zmianą, jakiej dokonano w trakcie bardzo starannej rekonstrukcji, było zaniechanie odtworzenia wysokiej sieni w przyziemiu. Również i tę fasadę uważa się za dzieło Andrzeja Schliitera Młodszego. Jej wartość podnoszą fragmenty autentycznych rzeźb wmurowane w elewację. Przedproże współczesne fasadzie. Kamienica nr 22 ma wczesnobarokowy szczyt powstały przypuszczalnie jeszcze przed 1650 r.

ocena 3,5/5 (na podstawie 26 ocen)

wczasy, Złota Kamienica, Gdańsk, zwiedzanie, zabytki