Turystyczne Forum Wiedzy

W Bramie Wyżynnej znajduje się...

26 październik 2011r.

W Bramie Wyżynnej znajduje się Ośrodek Ruchu Turystycznego PTTK. PRZEDBRAMIE ** składa się z KATOWNI połączonej murami z wysoką WIEŻĄ WIĘZIENNĄ i jest reliktem gotyckich umocnień. W XIV w. ul. Długą zamykała gotycka brama znajdująca się w miejscu dzisiejszej Bramy Złotej. Zapewne na początku XV w. wybudowano przed nią niższą od obecnej bramę, łącząc obydwie murami i tworząc w ten sposób szyję przelotową. Wkrótce potem, na zachód od niej wzniesiono drugą bramę o charakterystycznej formie dwóch cylindrycznych baśzt, flankujących ostrołukowy otwór przelotowy (nadal ten układ jest czytelny w budynku Katowni). Obie te bramy połączone murami, przechodzącymi ponad dwiema fosami, stanowiły rozbudowaną formę i przedbramia i były szczytowym osiągnięciem ówczesnej techniki Obronnej. W 1. 1506—09 budowniczy Michał Enkinger podwyższył bramę do dzisiejszej wysokości, przekształcając ją w wieżę i opatrując czterema narożnymi wieżyczkami. W 1593 r. Flamand Antoni van O.bberghen przebudował niepotrzebną już bramę i ozdobił ją czterema ozdobnymi szczytami, ,a dachowi wieży nadął nową formę. W 1604 r. wieżę zamieniono na więzienie; stąd wywodzi się jej nazwa — Wieża Więzienna. Sama brama natomiast uzyskała miano Katowni. BRAMA ZŁOTA ** uświetniająca wjazd na ul. Długą powstała w 1. 1612—14 wg proj. Abrahama van den Blocke, zbudowana przez budowniczego Jana Strakowskiego. Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się wspomniana wyżej gotycka brama obronna znana z obrazu "Grosz czynszowy" Antoniego Moelle-ra z 1601 r. (Muzeum Historii Miasta Gdańska). Pełnoplastyczne rzeźby figur alegorycznych zostały wykonane dopiero w 1648 r. przez gdańskiego rzeźbiarza Piotra Ringeringa, a w 1880 r. zdjęte, ponieważ groziły runięciem. Obecne rzeźby są kopiami wykonanymi w latach pięćdziesiątych XX w. na podstawie sztychów siedemnastowiecznego rytownika gdańskiego, Jeremiasza Falcka Polonusa. Nie jest dziełem przypadku dobór postaci alegorycznych, którymi gdańszczanie na kilka lat przed "potopem szwedzkim" ukoronowali bramę. Są to od frontu — Pokój, Wolność, Bogactwo i Sława -— program ideowy wyrażający podstawowe dążenia miejskiej civitas. Od strony ul. Długiej znajdują się alegorie cnót mieszczańskich, wzorce postaw obywatelskich wyrażone w formie plastycznej: Roztropność, Pobożność, Sprawiedliwość i Zgoda. We fryzie międzykondygnacjowym, na ścianie frontowej napis w języku niemieckim głosi "Oby dobrze wiodło się tym, co cię kochają, aby był pokój w twych murach, a szczęście w pałacach". Od ul. Długiej napis w łacińskim informuje: "Zgodą małe państwa wzrastają, niezgodą duże upadają". Nie była więc Brama Złota, podobnie jak cała niemal ówczesna architektura, budowlą spełniającą jedynie funkcje użytkowe, lecz głosiła ważny program ideowy. Płaszczyzny elewacji Bramy Złotej wkomponowane w konstrukcję kolumnowo-gzymsową zostały ozdobione elementami dekoracji manierystycznej — wielką stylizowaną marchwią, owocami granatu, kulami, płaskimi listwami. Dwa odrębne światy stylowe: klasyczny, wychodzący z doświadczeń renesansu włoskiego i północny, właściwy dla twórcy projektu, spotykają się tu i tworzą interesującą harmonię. Brama Złota została poważnie uszkodzona w trakcie działań wojennych; po odbudowie służy jako siedziba Stowarzyszenia Architektów Polskich, które zajmuje również przylegający budynek Dworu Bractwa Św. Jerzego. DWÓR BRACTWA ŚW. JERZEGO ** wzniesiony przez Jerzego Glotau w 1. 1487—94 jako siedziba bractwa kupieckiego gromadzącego przedstawicieli patrycjatu. Budynek dwukondygna-cjowy, zbliżony w planie do kwadratu, reprezentuje formy późnego gotyku. Duże, prostokątne okna oświetlają piękną salę II kondygnacji, bliźniacze łęki nad oknami, wykroje okien przyziemia, profilowane nadproża odbiegły od typowych form gotyckich. Ważnym i charakterystycznym dla budownictwa gdańskiego elementem, tu występującym, są wąskie wieżyczki narożne — motyw, który często występuje w monumentalnym budownictwie miejskim. Drugim istotnym elementem jest attyka wieńcząca budowlę. Dach otrzymał formę namiotową w pol. XVI w. Ośmioboczna wieżyczka z latarnią powstała w XVII w. pod wpływem hełmów pobliskiej Zbrojowni. Znajdująca się na jej szczycie metalowa figura św. Jerzego ze smokiem jest kopią (oryginał w Muzeum Narodowym).